Η Φλωρεντία είναι ένας από τους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς στην Ιταλία με εκατομμύρια επισκέπτες τον χρόνο. Eίναι η πρωτεύουσα της περιφέρειας και της ομώνυμης επαρχίας της Τοσκάνης με πληθυσμό 400.000 κατοίκους Το ιστορικό κέντρο της πόλης έχει χαρακτηριστεί ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO.
Υπήρξε κέντρο εμπορίου κατά τον Μεσαίωνα, που κυβερνήθηκε επί αιώνες από την οικογένεια των Μεδίκων που προστάτεψε και ανέδειξε τις τέχνες και τον επιστημονικό ορθολογισμό. Θεωρείται το λίκνο της ιταλικής Αναγέννησης και είναι γνωστή για τους καλλιτεχνικούς της θησαυρούς. Από το 1865 έως το 1870 ήταν η πρωτεύουσα του Βασιλείου της Ιταλίας.
Υπήρξε πρωτοπόρα στο φαινόμενο του αστικού ουμανισμού, το οποίο κυριαρχούνταν από την επιστροφή στην αρχαιότητα και τον ανθρωπισμό, σε αντιδιαστολή με την θεοκρατική οπτική και τις παραδοχές του μεσαίωνα, επηρεάζοντας τα μέγιστα το κοινωνικό, πολιτιστικό και εκπαιδευτικό status της περιόδου.
Η ακτινοβολία της Αναγέννησης, δεν θα είχε υπάρξει, χωρίς τις ραγδαίες οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές που πρώτα έγιναν εμφανείς στις μεγάλες πληθυσμιακά πόλεις της Ιταλίας στις οποίες ήταν οικεία η κοσμική κουλτούρα, με πρωτοπόρα τη Φλωρεντία.
Η τέχνη στην Φλωρεντία ανέδειξε μεγάλες μορφές όπως ο Μπρουνελλέσκι, ο Λεονάρδο Ντα Βίντσι, αποπνέοντας σε όλες τις εκφάνσεις της, την νέα εποχή, της ελληνορωμαϊκής επιστροφής στο περιεχόμενο, της ορμής, της εντύπωσης της συνολικότητας, της μαθηματικοποίησης και της γραμμικής προοπτικής στην αρχιτεκτονική και τη ζωγραφική. Είναι η πόλη των, Δάντη, Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Μιχαήλ Άγγελου, Ραφαήλ Μπρουνελλέσκι, Πλήθων Γεμιστού, Βοκκάκιου, Πετράρχη, Giotto κ.α.
Η Φλωρεντία είναι μία πόλη υπαίθριο αναγεννησιακό μουσείο, όπου η περιήγηση στα βασικά της αξιοθέατα, εξιστορεί στον επισκέπτη την αναγεννησιακή της πρωτοπορία, και λάμψη. Στην εργασία παρουσιάζεται μέσα από το βλέμμα του τουρίστα στα βασικά αξιοθέατα της πόλης, το ιστορικό πλαίσιο και η εξέλιξη της Φλωρεντίας, ως πόλη επίκεντρο της κοσμογονίας των αλλαγών στην τέχνη και τη σκέψη κατά την αναγεννησιακή περίοδο.
Τ’ αξιοθέατα της Φλωρεντίας
Ως βασικά αξιοθέατα της Φλωρεντίας θεωρούνται το συγκρότημα της πιάτσα ντελ Duomo, που είναι το θρησκευτικό επίκεντρο της πόλης με το κωδωνοστάσιο του Καμπανίλε του Τζότο, τα βυζαντινά ψηφιδωτά του Βαπτιστηρίου, τα γλυπτά του Μιχαήλ Άγγελου και του Ντονατέλλο, το θαύμα της αρχιτεκτονικής με τον τρούλο του Μπρουνελέσκι. Η Εκκλησία του Αγίου Ανδρέα του Αλμπέρτι που θυμίζει ταυτόχρονα ναό και αψίδα θριάμβου ρωμαϊκού τύπου. Η πινακοθήκη του Uffizi, η σημαντικότερη πινακοθήκη αναγεννησιακής τέχνης στον κόσμο, το σημαντικότερο αξιοθέατο της πόλης. Το Palazzo Pitti που λειτουργούσε ως βασιλική οικία από το 1560 -1869, το οποίο πλαισιώνεται από 7 μουσεία που αποτελούν την Παλατινή Πινακοθήκη. Η Πινακοθήκη της Ακαδημίας των Καλών Τεχνών με τον Δαβίδ και τους Σκλάβους του Μικελάντζελο. Η εκκλησιά του Σαν Λορέντσο η παλαιότερη της Φλωρεντίας, τόπος λατρείας των Μεδίκων .Η εκκλησία της Santa Croce με το αβαείο με τους τάφους του Μιχαήλ Άγγελου και του Γαλιλαίου, το κενοτάφιο του Δάντη, με τις τοιχογραφίες και νωπογραφίες του Τζιότο και το αναγεννησιακό παρεκκλήσι του Μπρουνελέσκι. Το Ponte Vecchio η παλιά γέφυρα του 1354 του Ταντέο Γκάντι με τα καταστήματα των αργυροχρυσοχόων. Το San Μarco το μοναστήρι των Δομινικανών, του 1437. Το Δημαρχείο της πόλης στο Palazzo Vecchio, του 1302. Η Piazza della Signoria με την υπαίθρια συλλογή αγαλμάτων του Μιχαήλ Άγγελου, το Il Bargello με τη συλλογή των γλυπτών της Φλωρεντίας. (National Geographic Traveler)
Το αστικό ουμανιστικό ρεύμα της Αναγέννησης
Η ταξιδιωτική εμπειρία στην Φλωρεντία, είναι μία σε βάθος διείσδυση στην περίοδο της Αναγέννησης. Στα τέλη του 11ου αιώνα, παρατηρήθηκε σημαντική αγροτική ανάπτυξη και επέκταση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, που προκλήθηκε από τη δημογραφική άνοδο. Η εξέλιξη στα αγροτικά καλλιεργητικά μέσα έφερε αποθέματα τροφίμων και προκάλεσε κινητικότητα του πληθυσμού, που οδήγησαν στην δημιουργία των πόλεων και στα τέλη του 12ου αιώνα στη θεμελιώδη αλλαγή της μεσαιωνικής κοινωνίας, την κυριαρχία δηλ, του αστικού φαινομένου και την αγροτική οικονομία που πέρασε βαθμιαία υπό αστικό έλεγχο.
Η επέκταση του εμπορίου και της χρηματικής οικονομίας που ακολούθησε, όπως και το άνοιγμα των λιμανιών της Εγγύς Ανατολής από τους σταυροφόρους, οδήγησαν στην κυριαρχία των πόλεων – εν πρώτοις της ιταλικής χερσονήσου-, στις οποίες έκαναν την εμφάνισή τους οι «μπάντες» , οι δομές δηλ, ίσων ανθρώπων που προασπιζόταν κοινά συμφέροντα,. Στη Φλωρεντία λειτουργούσαν 7 ανώτερες Συντεχνίες καθώς η πόλη βρισκόταν πάνω στους εμπορικούς δρόμους, και χαρακτηριζόταν από οικονομική ευημερία και ανεξαρτησία, άνθηση του εμπορίου και του χρηματοπιστωτικού συστήματος της εποχής.
Ως Αναγέννηση χαρακτηρίζουμε την επαναστατική διανοητική και πολιτιστική ιστορική εξέλιξη που υπήρξε την περίοδο μεταξύ του 1350 – α΄ μισό του 16ου αιώνα στην τέχνη, τη σκέψη, τη λογοτεχνία στη δυτική Ευρώπη, ως ένα σύνθετο κοινωνικό πολιτισμικό φαινόμενο, που αναπροσανατόλισε την ευρωπαϊκή κοινωνία από το θρησκευτικό πλαίσιο, εισάγοντας την στο κοσμικό και τον ορθολογισμό (J.Machlis Αθήνα 1996, 90).
Η Αναγέννηση άρχισε στην Ιταλία, καθώς οι ιταλικές πόλεις ως οι πλουσιότερες και μεγαλύτερες στην Ευρώπη της εποχής, διέθεταν περισσότερους και ισχυρότερους πρωτοπόρους αστούς ουμανιστές και πόρους για την χρηματοδότηση των τεχνών. Ο Ουμανισμός υπήρξε το ρεύμα που προσδιόρισε την περίοδο της αναγέννησης στο τομέα των γραμμάτων, συνδέοντας και ενοποιώντας τους μορφωμένους λόγιους της αστικής τάξης με βασικό έρεισμα τον θεσμό των πανεπιστημίων και την εκπαίδευση, αλλάζοντας το ύφος στην αφήγηση για πρώτη φορά μετά την αρχαιότητα, διαμορφώνοντας την φιλολογική σκέψη και εκπαιδευτική διαδικασία με τον αντίστοιχο φιλοσοφικό ή θεολογικό στοχασμό.
Οι αστοί ουμανιστές ως πραγματιστές που ήταν δεν ήρθαν σε αντιπαράθεση με τη θρησκεία έδειξαν όμως ενδιαφέρον για τη φύση και τα εγκόσμια, τη φιλοδοξία, και κοινωνική καταξίωση, υποστηρίζοντας ότι, ο άνθρωπος της Αναγέννησης (Castiglione, Baldassare, 2010, 108) είχε τα χαρακτηριστικά του επιτυχημένου πολυπράγμονα, του πολιτισμένου και μορφωμένου, εκείνου που από μόνος του ήταν ικανός να καθορίζει την μοίρα του ( Burns Endward2006, 99). Αποδυνάμωναν τον μεταφυσικό συμβολισμό που επικρατούσε, χειραφετώντας «από τα δεσμά του εκκλησιαστικού δόγματος» (Hauser, Arnold , 1984,12) τη κοινωνία, την οικονομία και την τέχνη, προκαλώντας εν τέλει κοσμογονία, συνδέοντας την Αναγέννηση ως συνέχεια του Μεσαίωνα.
Στην αναγέννηση «γεννήθηκε η αρχή της σύγχρονης επιστήμης, η αυτόνομη χωρίς περιορισμούς έρευνα». (Ρ. Αλμπέρτ, 2012, .105) Στόχος ήταν «η κριτική εξέταση των ισχυρισμών γνώσης με τη βοήθεια της αριστοτελικής λογικής» (D.Lindberg, 1997, 286) και η εναρμόνιση του περιεχομένου της ελληνικής και αραβικής παιδείας με τα όσα υποστήριζε η χριστιανική θεολογία. Η αριστοτελική φυσική και φιλοσοφία με νεοπλατωνικά στοιχεία που διδασκόταν στα πανεπιστήμια, έθιγαν ζητήματα που είχαν ήδη αντιμετωπιστεί και παγιωθεί από το μείγμα της πλατωνικής φιλοσοφίας και της χριστιανικής θεολογίας που κυριαρχούσε. Ο αριστοτελισμός και η διάδοση του μέσα από την εκπαιδευτική επανάσταση που συντελέστηκε υπήρξε βασικός στόχος επικρίσεων του κοινωνικού, πνευματικού, πολιτιστικού ουμανιστικού συστήματος που διαμορφωνόταν στηριγμένο στα βασικά αξιώματα της χριστιανικής παράδοσης.
Το πνευματικό ρεύμα του ουμανισμού, είχε ως χαρακτηριστικό στοιχείο την επιστροφή στην αρχαιότητα και τον ανθρωπισμό σε αντιδιαστολή με την θεοκρατική οπτική και τις παραδοχές που επικρατούσε το μεσαίωνα. Οι Ουμανιστές που ήταν θρησκευόμενοι οδήγησαν στην εμφάνιση του φαινομένου των μορφωμένων λαϊκών της αστικής τάξης των πόλεων την περίοδο της Εμπορικής και οικονομικής επανάστασης στην Ευρώπη με εκπαίδευση από τα πανεπιστήμια. (Burns 1983, 161)
Η πρωτοπορία της Φλωρεντίας
Το πνευματικό ρεύμα του ουμανισμού, είχε ως χαρακτηριστικό στοιχείο την επιστροφή στην αρχαιότητα. Τον 14ο αιώνα υπήρξε δυναμική διάδοση στην Ιταλία της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας ως θεμέλιο και πηγή πολιτισμού, σκοπός και ιδανικό ύπαρξης (Γ. Μπούρκχαρντ, 1997, 126) και σε ολόκληρη την Ευρώπη μέσω της ανακάλυψης της τυπογραφίας το 1451. (Χόνορ-Φλέμινγκ, 1992, 35) δίνοντας ώθηση στις μοναρχικές αυλές και στα αστικά στρώματα στον πολιτισμό της αναγεννησιακής πόλης.
Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της Φλωρεντίας ως αναγεννησιακού κέντρου, πέραν του αστικού φαινομένου και του ουμανισμού διαδραμάτισαν οι νεοπλατωνιστές λόγιοι του Βυζαντίου που έφτασαν στην πόλη μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης 15ο και 16ο αιώνα (Μπούρκχαρντ, 1997, 139).
Η ελληνική συμβολή στην Αναγέννηση υπήρξε ουσιαστική, ενώ η ελληνομάθεια μέχρι τότε στη Δύση ήταν σχεδόν ανύπαρκτη.( Σ. Λαμπράκης, 2003, 33)
Ο Γεώργιος Πλήθων- Γεμιστός (Βαλλιάνος 2001, 61) που υπήρξε η εξέχουσα φυσιογνωμία μεταξύ αυτών, ήταν εκείνος που συνεπήρε με την κριτική γνώση της πλατωνικής του φιλοσοφίας τους ιταλούς ουμανιστές και αυτός που δίδαξε τον Πλήθωνα, ο οποίος επηρέασε αποφασιστικά την ιταλική σκέψη στον πλατωνισμό, που κορυφώθηκε με την ίδρυση στα πρότυπα της πλατωνικής ακαδημίας, (Ρ. Αλμπέρτ, 2012,113) της Φλωρεντινής Ακαδημίας από τον μαθητή του Μαρσίλιο Φιτσίνο, με την άδεια και παρότρυνση του Κοσμά των Μεδίκων το 1462.
Ως σχολάρχης της Ακαδημίας ο Φιτσίνο, δίδαξε ότι, ο χριστιανισμός δεν συνιστά ρήξη με τις πνευματικές αναζητήσεις της αρχαιότητας, καθώς αποτελεί συνέχεια ίδιων πνευματικών ανατάσεων που ενσωματώνει το πλατωνικό ιδεώδες, ως πράξεις ανθρώπων που φέρνουν στο φως τον θείο πυρήνα των πραγμάτων, ιδιαίτερα μέσω της τέχνης. Έδωσε στους ουμανιστές της Φλωρεντίας την καινούργια αφήγηση που χρειαζόταν για την ηθική σύνδεση του αρχαιοελληνικού πνεύματος με τη χριστιανική σοφία και στους θεωρητικούς δασκάλους των αρχών του νεοπλατωνισμού, το πνευματικό οπλοστάσιο διαχωρισμού τους από τον μεσαίωνα, αναδεικνύοντας μέσα από τις αρχαιοελληνικές αξίες, την ανθρώπινη προσωπικότητα ως σημείο συνάντησης του θείου και της φυσικής τάξης των πραγμάτων. (Βαλλιάνος 2001, 55,56).
Η αποκατάσταση του Πλάτωνα από τους πρωτεργάτες φιλοσόφους της Αναγέννησης στη Φλωρεντία, παρείχε ισχυρό κίνητρο θεωρητικής αναζήτησης του ωραίου και του αγαθού που σημάδεψε την καλλιτεχνική έκρηξη που χαρακτήρισε την περίοδο και τη πόλη που πρωτοπόρησε. Ο αναγεννησιακός πολιτικός ουμανισμός της Φλωρεντίας άλλωστε, ερμήνευε την Αρχαιότητα με την οπτική των πνευματικών και κοινωνικών αναγκών του παρόντος. Είναι χαρακτηριστικό ότι η σκανδαλώδης εκκοσμίσκευση της εκκλησιαστικής εξουσίας στην Φλωρεντία στη οποία κυριαρχούσε η λαγνεία και η διαφθορά της αγοραπωλησίας αξιωμάτων και εκκλησιαστικών τιμαρίων, αλλά και η υποβάθμιση της δημοσίας ζωής, που είχε καταστεί κέντρο πολιτικών και προσωπικών δολοπλοκιών, προκάλεσαν το κίνημα του θεοκρατικού Savonarola που κατέλαβε την εξουσία από τους Μεδίκους για τέσσερα χρόνια (1494-1498), ξεθεμελιώνοντας προσωρινά το αναγεννησιακό πνεύμα της πόλης. (Βαλλιάνος 2001, 122,3) Η διαπάλη του διεφθαρμένου Πάπα Αλέξανδρο Βοργία Στ’ με την οικογένεια των Μεδίκων, οι συνομωσίες εις βάρος τους και οι ανταγωνισμοί τους με τις άλλες επιφανής οικογένειες της πόλης, διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην προσωρινή τους εκδίωξη από την πόλη και στις πολιτικές εξελίξεις διαχρονικά οι οποίες κυριαρχούνταν από αυτά τα χαρακτηριστικά. Η επίθεση στη Φλωρεντία του Γάλλου Βασιλιά Καρόλου Η’ το 1494, ήρθε λίγο μετά την άρνηση των Μεδίκων να δανειοδοτήσουν τον Πάπα, ενώ το 1565 ο μέγας Δούκας Κόζιμο Α’ έκτισε ένα στεγασμένο διάδρομο πάνω στη γέφυρα του Πότε Βέκιο -τότε γραφεία των Μεδίκων στο Ουφίτσι, μέχρι το Παλάτσο Πίτσι για ασφάλεια στη μετακίνηση και προκειμένου ν’ αποφεύγει να συγχρωτίζεται με το λαϊκό στοιχείο των συντεχνιών. (National Geographic Traveler,162)
Η επιρροή των Ελλήνων λογίων
Σημαντική επιρροή στους ουμανιστές της Ιταλίας άσκησε ο επίσης Έλληνας λόγιος Μανουήλ Χρυσολωράς, ( Γ. Μπούρκχαρντ, Αθήνα 1997, 139)
Ο ορθολογισμός και η θεωρητικοποίηση των πραγμάτων που κυριαρχούσε στη πόλη της Φλωρεντίας, συνέβαλαν στην αναβίωση του κινήματος των Φραγκισκανών των Δάντη, Τζιόττο, Βοκκάκιου και στην καταλυτική προσέγγιση του Μακιαβέλι που εξυμνούσε την αρχαία Ρωμαϊκή Δημοκρατία ως πρότυπο ηθικής βάσης της πολιτικής -ήταν αυτός που προχώρησε στην πράξη, στη ρήξη με το θεοκρατικό παρελθόν-, (Βαλλιάνος 2001 Πάτρα, σ.109) υποστηρίζοντας ότι, η χριστιανική ηθική είναι ασύμβατη με την πολιτική δράση του ηγέτη και του άνθρωπου, ως κοινωνικού όντος. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο φιλόσοφο της Αναγεννησιακής Ιταλίας, που είχε προσήλωση στο ουμανιστικό ιδεώδες μιας κοινωνίας που κυβερνά η ίδια τις τύχες της. (Βαλλιάνος 2001 Πάτρα, σ.112) Μάλιστα δεν δίστασε να έρθει σε σύγκρουση με το καθεστώς των Μεδίκων στη Φλωρεντία παρομοιάζοντάς τους με τυράννους, καθώς θα πρέπει εδώ να επισημανθεί ότι η Αναγέννηση ήταν η εποχή όπου «στερεώθηκε η κατά τόπους κρατική εξουσία» (Βαλλιάνος 2001 Πάτρα, σ.123) σε μία περίοδο πολιτικής αστάθειας και πολεμικών συγκρούσεων κυριαρχίας επί των ιταλικών πόλεων.
Η Φλωρεντία του 14ου αιώνα πρωτοστάτησε στο ουμανιστικό κίνημα της εποχής, με τον πλούτο των κατοίκων της να συναντά τη μόρφωση και η ελευθερία στις δημοτικές υποθέσεις της, τις ουμανιστικές αξίες της περιόδου, τη στιγμή όπου η τοπική εκκλησία δεν ταυτιζόταν με το κράτος ( Μπούρκχαρντ, 1997, 100) Ήταν μία πόλη που κυριαρχούνταν από κοσμική κουλτούρα, όπου η σταθερή της ανάπτυξη την οδήγησε στην ανάπτυξη μιας πολιτισμένης κοινωνίας ανοιχτή στους πειραματισμούς των καινούργιων ιδεών που οδηγούσαν σε επιτηδευμένες εκφράσεις σκέψης και τέχνης. ( Μπούρκχαρντ, 1997, Κεφ. 2) Μάλιστα η αφοσίωση στο ουμανιστικό πνεύμα της πόλης, (Μπούρκχαρντ, 1997, 153) θεωρείται πλήρης και ενθουσιώδης, όπου «όλοι γνώριζαν ανάγνωση, ακόμη και οι αγωγιάτες τραγουδούσαν καντσόνες του Δάντη, ενώ τα καλύτερα σωζόμενα χειρόγραφα ανήκαν σε φλωρεντίνους χειρώνακτες». (Μπούρκχαρντ, 1997, 142)
Στο τέλος του Μεσαίωνα στις ανεξάρτητες & οικονομικά ισχυρές πόλεις της Ιταλίας, κυριάρχησε η ανάπτυξη της αστικής ζωής, με κύριο χαρακτηριστικό τον «αστικό ουμανισμό», (Burns, Θεσσαλονίκη 2006, σ.103) φέρνοντας το εθνικό πνεύμα στο προσκήνιο και την γενικευμένη τοποθέτηση των Ιταλών υπέρ της αρχαιότητας. (Μπούρκχαρντ, Αθήνα 1997, 128)
Ο πλούτος που αποκτήθηκε από τη οικονομική εξέλιξη στις ιταλικές πόλεις, μέσω του εμπορίου και την ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού της συστήματος, καλλιέργησε την ανθρωποκεντρική αντίληψη δημιουργώντας το φαινόμενο «της αστικής υπερηφάνειας», (Αλμπάνη- Κασσιμάτη, Πάτρα 2008, 75) τόσο στη Βενετία του εμπορίου όσο και την Φλωρεντία που ήταν το επίκεντρο του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αλλά και της Αναγέννησης τον 15ο αιώνα στην Ιταλία.
Ισχυρές οικογένειες των πόλεων αυτών με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Φλωρεντία και την οικογένεια των Μεδίκων, οδηγήθηκαν στην κοινωνική άνοδο και εξουσία, μέσω της ενίσχυσης, ανάδειξης και προστασίας των τεχνών. Σε αυτό το κλίμα εντάχθηκαν ακολούθως οι αριστοκρατικές οικογένειες και οι οικονομικά ισχυρές με τη μεγάλη επιρροή συντεχνίες, οι οποίες σε σημαντικό βαθμό διασφάλιζαν τα συμφέροντά της ως επιστάτες λ.χ εργολαβιών, παρά ως προστάτες των τεχνών. Η εκκλησία και οι συντεχνίες ουσιαστικά προσδιόρισαν και χειραφέτησαν την αναγεννησιακή τέχνη και τους καλλιτέχνες στη Φλωρεντία, οι οποίοι εξαρτιόταν από αυτές εξ ολοκλήρου. Η αναζήτηση της αλήθειας ήταν το «απόλυτο αίτημα κάθε πνευματικής δραστηριότητας», ( Γ. Γκότσης , Πάτρα 2001, σ.57) σε μία περίοδο όπου η σκέψη του ανθρώπου μέσω της γνώσης που αποκτούσε με όχημα την έρευνα, τον εμπειρισμό και τη λογική, τον απομάκρυνε από τον μαγικό τρόπο ερμηνείας των φαινομένων, όπου ο Θεός ναι μεν ήταν ο δημιουργός όλων, αυτό της μπορούσε να ερευνηθεί και να εξηγηθεί από τον άνθρωπο.
Φημισμένη υπήρξε η βιβλιοθήκη των Μεδίκων στη Φλωρεντία, (Μπούρκχαρντ, 1997, 137), ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι η πόλη ήταν το επίκεντρο των μεταφράσεων και της επεξεργασίας στη λατινική, βυζαντινών και αρχαίων κειμένων, ελλήνων και αράβων στοχαστών, ακόμη και κειμένων επί των αφρικανικών ανακαλύψεων. (Μπούρκχαρντ, 1997, 111)
Οι αστοί ουμανιστές, ως πραγματιστές που ήταν, δεν ήρθαν σε αντιπαράθεση με τη θρησκεία, έδειξαν της ενδιαφέρον για τη φύση και τα εγκόσμια, τη φιλοδοξία, και κοινωνική καταξίωση, υποστηρίζοντας ότι, ο άνθρωπος της Αναγέννησης, (Castiglione- Baldassare, 2010, 108) είχε τα χαρακτηριστικά του επιτυχημένου πολυπράγμονα, του πολιτισμένου και μορφωμένου, εκείνου που από μόνος του ήταν ικανός να καθορίζει την μοίρα του. (Burns, 2006, 99)
Ο Φλωρεντίνος έμπορος και ταυτόχρονα δημόσιος άνδρας είναι χαρακτηριστικό, ότι, ήταν δίγλωσσος, γνώριζε λατινικά και ελληνικά, τα οποία το 1500 γνώρισαν τεράστια ώθηση στην εκμάθηση της. (Μπούρκχαρντ, 1997, 140) Σπούδαζαν οι ίδιοι και τα παιδιά της την πολιτική και ηθική του Αριστοτέλη, ενώ την ίδια μόρφωση έδιναν και της κόρες της. Ώθηση της υπήρξε και στην εκμάθηση των εβραϊκής γλώσσας και επιστήμης. Οι γνώσεις για της αστούς ουμανιστές της Φλωρεντίας, κυριαρχούσε η αντίληψη ότι θα της χρησιμεύουν στην καθημερινότητα της ζωής της. (Μπούρκχαρντ, Αθήνα 1997, 103)Η τέχνη στη Φλωρεντία
Η τέχνη της πρώιμης Αναγέννησης (1400-1500) με επίκεντρο την Φλωρεντία, χαρακτηρίζεται από την εντύπωση της συνολικότητας του έργου και τη γνήσια περιγραφή της αλήθειας της καλλιτεχνικής δημιουργίας, που όμως εξαρτάται από την αμοιβαία συμφωνία των στοιχείων της. Δεν προσκολλάται σε λεπτομέρειες και ανεξάρτητα μέρη, ή στοιχεία του συνόλου, αλλά οδηγεί τον θεατή να εισπράττει ταυτόχρονα την ενιαία καλλιτεχνική σύνθεση. Κυριαρχούσε πλέον η ορμή ( B.Julian, Αθήνα 2008, 195) ειδικότερα στην τεχνοτροπία του γυμνού σώματος που επιστρέφει ως τέλειο και μοναδικό εκφραστικό αντικείμενο. Ήταν διάχυτη η ελευθερία, η απουσία προσπάθειας για το εκφραστικό αποτέλεσμα, η χάρη και η κομψότητα (Hauser, Arnold , Αθήνα, 1984, σ.17), ακόμη και όταν οι δημιουργίες είχαν αγαλμάτινο βάρος όπως αυτή του Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου που αποθέωσε το γυμνό σώμα ως ανθρώπινη τελειότητα σύμβολο της δημοκρατίας της πόλης και του πάθους της για ανεξαρτησία. Το έργο είχε τοποθετηθεί μπροστά από το Παλάτσο Βέκιο ως θεματοφύλακας των πολιτικών και ατομικών ελευθερίων των πολιτών.
Η τέχνη στη Φλωρεντία
Η τέχνη της πρώιμης Αναγέννησης (1400-1500) με επίκεντρο την Φλωρεντία, χαρακτηρίζεται από την εντύπωση της συνολικότητας του έργου και τη γνήσια περιγραφή της αλήθειας της καλλιτεχνικής δημιουργίας, που όμως εξαρτάται από την αμοιβαία συμφωνία των στοιχείων της. Δεν προσκολλάται σε λεπτομέρειες και ανεξάρτητα μέρη, ή στοιχεία του συνόλου, αλλά οδηγεί τον θεατή να εισπράττει ταυτόχρονα την ενιαία καλλιτεχνική σύνθεση. Κυριαρχούσε πλέον η ορμή ( B.Julian, Αθήνα 2008, 195) ειδικότερα στην τεχνοτροπία του γυμνού σώματος που επιστρέφει ως τέλειο και μοναδικό εκφραστικό αντικείμενο. Ήταν διάχυτη η ελευθερία, η απουσία προσπάθειας για το εκφραστικό αποτέλεσμα, η χάρη και η κομψότητα (Hauser, Arnold , Αθήνα, 1984, σ.17), ακόμη και όταν οι δημιουργίες είχαν αγαλμάτινο βάρος όπως αυτή του Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου που αποθέωσε το γυμνό σώμα ως ανθρώπινη τελειότητα σύμβολο της δημοκρατίας της πόλης και του πάθους της για ανεξαρτησία. Το έργο είχε τοποθετηθεί μπροστά από το Παλάτσο Βέκιο ως θεματοφύλακας των πολιτικών και ατομικών ελευθερίων των πολιτών.Η οικογένεια των Μεδίκων που ήταν επηρεασμένη από τις ουμανιστικές προτιμήσεις στο αρχαίο γυμνό, καθόρισε εν πολλοίς, την θεματολογία των γλυπτών αριστουργημάτων και ζωγραφικών έργων του Μιχαήλ Άγγελου ( B.Julian, Αθήνα 2008, 194) που μαθήτευσε στο εργαστήριό της. Η συλλογή των αρχαίων γλυπτών της οικογένειας αποτέλεσε σπουδαστήριο για τους νέους καλλιτέχνες της εποχής, οι οποίοι συμπλήρωναν με περίτεχνο τρόπο τα ακρωτηριασμένα έργα τόσο επιδέξια, ώστε ήταν αδύνατον να γίνει αντιληπτό, το πρωτότυπο σώμα του έργου από την προθήκη. Η πόλη της Φλωρεντίας την δεκαετία του 1470 είχε γεμίσει εργαστήρια με μαθητευόμενους στην γλυπτική, τη ζωγραφική και τις τέχνες (B. Julian, Αθήνα 2008, 190)
Η αναγέννηση δεν ήταν ο πολιτισμός της μικρομεσαίας τάξης της εποχής, αλλά μιας «εκλατινισμένης elite» (Hauser, Arnold , Αθήνα, 1984, σ.51), ενώ τα σημαντικά έργα τέχνης δεν υπήρξαν κτήμα των ευρύτερων μαζών, εκτός βεβαίως από αυτά της Aρχιτεκτονικής, η οποία στην ώριμη περίοδό της, θεωρήθηκε «πνευματική επιστήμη και κοινωνική τέχνη» (Watkin, David, Αθήνα 2005, σ. 217), που κυριαρχούνταν από εφευρετικότητα και αρμονικές αναλογίες των κτιρίων που μαρτυρούσαν έμπνευση αρχαιοελληνικής μουσικής κλίμακας, έχοντας τη ζωγραφική και τα μαθηματικά ως αναγκαίες δεξιότητες.
Ο αρχιτέκτονας Μπρουνελλέσκι με την ιδιοφυή κατασκευή του διογκωμένου ημιγοτθικού τρούλου του καθεδρικού ναού της Φλωρεντίας (Watkin, David, Αθήνα 2005, σ. 213), ήταν αυτός που άνοιξε νέους δρόμους, εισάγοντας στην πόλη το αρχαίο ύφος οικοδομίας, κυριαρχώντας με την τεχνοτροπία του και την ανακάλυψη των κανόνων της γραμμικής προοπτικής (Π. Βαλλιάνος, Πάτρα 2001: 81) στη μαθηματική λογική της αρχιτεκτονικής σύλληψης.(Βαλλιάνος, Πάτρα 2001, 81)
Ο Αλμπέρτι επίσης υπήρξε πρωτοπόρος του μαθηματικού ιδεώδους της συμμετρίας στην Αρχιτεκτονική με τον τρόπο κατασκευής της εκκλησίας του Αγίου Ανδρέα της Φλωρεντίας, όπου δημιούργησε έναν τύπο εκκλησίας αρχαίου ύφους οικοδομίας, τα μορφολογικά στοιχεία της οποίας θυμίζουν κλασσικά ρωμαϊκά κτίρια, τα οποία λειτουργούν ως μέσο ανάδειξης της μέγιστης ομορφιάς του κτιρίου, πιστοποιώντας την ως εκκλησία ρυθμού της ιταλικής Αναγέννησης. Η εκκλησία θυμίζει ταυτόχρονα ναό και αψίδα θριάμβου ρωμαϊκού τύπου.
Από τις αρχές του 15ου αιώνα η γοητεία της «ουμανιστικής» (Burns, Θεσσαλονίκη 2006, 114) ιταλικής ζωγραφικής της Φλωρεντίας εντυπωσίαζε, ως η «αψεγάδιαστη» (B. Julian, 2008, 198) και επικρατέστερη όλων των τεχνών στην Αναγέννηση. Εξέφραζε «λόγω των αρχών της «γραμμικής προοπτικής» ( D. Watkin, Αθήνα 2005, 212) που χρησιμοποιούσε, την ανθρωποκεντρική στροφή στη κυριαρχία της ενιαίας σύνθεσης του έργου. Είναι η περίοδος όπου στην Φλωρεντία κυριαρχούσε η εξευγενισμένη εικόνα του ήρεμου σοφού και αξιοπρεπή ανθρώπου, η έλλογη στάση και αρμονία στο κόσμο, η αίσθηση των τριών διαστάσεων, της προοπτικής και του βάθους, των φωτοσκιάσεων, της ανατομίας και της αναλογίας του ανθρώπινου σώματος που μελετήθηκε για πρώτη φορά, η ακριβή δυνατόν απομίμησης της φύσης. Οι Φλωρεντινοί ζωγράφοι έδιναν μεγαλύτερη σημασία στο σχέδιο, με τον Λεονάρδο ντα Βίντσι να ενσαρκώνει το φωτεινότερο παράδειγμα προσωποποίησης του «Αναγεννησιακού πολυτάλαντου ανθρώπου» (Burns, Θεσσαλονίκη 2006, 113) που ήδη περιγράψαμε.
Η αρχαιολατρία έφερε την ελληνική μυθολογία στο επίκεντρο της ζωγραφικής τέχνης, με τους εντολείς των έργων να ζητούν ως πρωταγωνιστές αρχαιοελληνικούς θεούς, ήρωες και αλληγορίες της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας. Τα ιστορικά θέματα και τα πορτραίτα της πινακοθήκης επιφανών ανδρών της μεταγενέστερης πολεμικής ιστορίας είχαν μεγάλη ζήτηση και κατείχαν περίοπτη θέση σε δημόσια κτίρια, επαύλεις ευγενών και πλουσίων της πόλης. Οι προσωπογραφίες επανήλθαν στο προσκήνιο ως αυτόνομο είδος ζωγραφικής.
Η Φλωρεντία υπήρξε πρωτοπόρα στο φαινόμενο του αστικού ουμανισμού, το οποίο κυριαρχούνταν από την επιστροφή στην αρχαιότητα και τον ανθρωπισμό, σε αντιδιαστολή με την θεοκρατική οπτική και τις παραδοχές του μεσαίωνα, επηρεάζοντας τα μέγιστα το κοινωνικό, πολιτιστικό και εκπαιδευτικό status της αναγεννησιακής περιόδου.
Η ακτινοβολία της Αναγέννησης με πρωτοπόρα τη Φλωρεντία., είναι διάχυτη στον περίπατο της πόλης, τα κτίρια και τα μουσεία της. Δεν θα είχε υπάρξει, χωρίς τις ραγδαίες οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές που επέφερε το φαινόμενο του αστικού ουμανισμού και των ιδιαίτερων συνθηκών που διαμορφώθηκαν στην πόλη με την οικογένεια των Μεδίκων που εξελίχθηκε σε αναγεννησιακό λίκνο.
Βιβλιογραφία
• Π. Βαλλιάνος, Αναγέννηση και Ουμανισμός, ΕΑΠ, τ. Β΄, Πάτρα 2001.
• K. Aθανασόπουλος, Βυζαντινός και Δυτικός Κόσμος: Συγκλίσεις και αποκλίσεις, ΕΑΠ, τ. Α΄, Πάτρα 2000.
• Ε. Μ. Burns, Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης, τ. Α΄, Θεσσαλονίκη 1983, 2006
• Joseph Machlis, Η απόλαυση της Μουσικής, Εκδόσεις fagotto books , Αθήνα1996, (μτφρ. Δ. Πυργιώτης), σ.94
• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Ι΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1979.
• Γιάκομπ Μπούρκχαρντ, Ο πολιτισμός της Αναγέννησης στην Ιταλία, Αθήνα 1997 (α΄ έκδοση 1860).
• Watkin, David., Ιστορία της Δυτικής Αρχιτεκτονικής, ΜΙΕΤ, 2005, Αθήνα
• Hauser, Arnold , Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης, τ. 2, εκδ. Κάλβος, Αθήνα, 1984.
• Ε. Γραμματικοπούλου- Γ. Λαμπράκης, Το Βυζάντιο και οι Απαρχές της Ευρώπης, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2004, Αθήνα
• N. G. Wilson, Από το Βυζάντιο στην Αναγέννηση. Ελληνικές σπουδές κατά την ιταλική Αναγέννηση, μετάφρ. Φωτεινή Πρεβεδούρου-Γεωργίνη, Αθήνα 1994.
• Ρεμπλέ Αλμπέρτ, «Ιστορία της Παιδαγωγικής», Μτφ: Χ. Θεοφάνης, Εκδότης Παπαδήμας, Αθήνα 2012
• Castiglione- Baldassare, Το εγχειρίδιο του καλού αυλικού Ερατώ, 2010, Αθήνα
• Brooks Julian, Η αισθητική της Αναγέννησης, Πολύτροπον, 2008, Αθήνα
• Αλμπάνη Τζ. – Κασιμάτη Μ., Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη – Τόμος … Ευρώπη από το Μεσαίωνα ως τον 18 ο αιώνα, Ε.Α.Π., Πάτρα 2008
• D.Lindberg, Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Εκδ. Ε.Μ.Π, μτφρ. Η. Μαρκολέφας, Αθήνα2 1997
