Από αριστερά Ελένη Μανώλη, κέντρο η Ευαγγελία Καλογήρου και δεξιά η Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν
Οι φωνές των γυναικών της Θεσσαλίας πλημμύρισαν χθες βράδυ το Μουσείο της πόλης του Βόλου στο πλαίσιο εκδήλωσης που διοργανώθηκε από την Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Βόλου και τη Διεύθυνση Αρχείων, Μουσείων, Βιβλιοθηκών του Δήμου Βόλου.
Αφορμή αποτέλεσε η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, ενώ στόχος ήταν η ανάδειξη των αφανών, αλλά δυνατών γυναικών της Θεσσαλίας και η διαχείριση της ιστορικής τους μνήμης, ιδιαίτερα εκείνων που υπήρξαν εξόριστες στο Παλαιό Τρίκερι (1948-1953).
Η εκδήλωση επικεντρώθηκε στη σημασία της προφορικής ιστορίας ως εργαλείου για τη διατήρηση της συλλογικής μνήμης και στη διεύρυνση της ιστορικής αφήγησης, πέρα από τα καθιερωμένα γραπτά κείμενα. Ένα από τα βασικά ερωτήματα που τέθηκαν ήταν, τι θυμόμαστε και τι επιλέγουμε να ξεχάσουμε από το παρελθόν των γυναικών αυτών, καθώς και η σημασία της διατήρησης της μνήμης τους για τις επόμενες γενιές.
Στο πρώτο μέρος, παρουσιάστηκε η ιστορία των εξόριστων γυναικών στο Τρίκερι, εστιάζοντας στις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης και στην αντίστασή τους. Στο δεύτερο μέρος, έγινε παρουσίαση του βιβλίου «Προίκες. 5 πρόσωπα σε 48 πράξεις» της Ιωάννας Γιαννακοπούλου, το οποίο πραγματεύεται τη θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία. Για το βιβλίο μίλησαν η Μένη Τσίγκρα και η συγγραφέας, ενώ αποσπάσματα διάβασαν οι Νένα Ζήση και Αγγελική Νικολάου. Την εκδήλωση συντόνισε η Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν.
Η βραδιά ανέδειξε τη σημασία της διατήρησης και διάδοσης των βιωμάτων των γυναικών, φωτίζοντας πτυχές της ιστορίας που συχνά μένουν στο περιθώριο.Unmute
Remaining Time -0:00Fullscreen
Οι προληπτικές του Τρικερίου
Η εξορία των γυναικών στο νησί Τρίκερι κατά την περίοδο του Ελληνικού Εμφυλίου και τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια αποτελεί μια λιγότερο γνωστή αλλά σημαντική πτυχή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Οι πολιτικές διώξεις, οι εκτοπίσεις και η καταστολή των κομμουνιστών και των δημοκρατικών πολιτών ξεκίνησαν από την περίοδο του μεσοπολέμου και κορυφώθηκαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Το Τρίκερι λειτούργησε ως τόπος εξορίας από το 1947 έως το 1953, με τους άνδρες να αποχωρούν το 1949 και το νησί να μετατρέπεται σε στρατόπεδο αποκλειστικά για γυναίκες.
Οι εξόριστες ταξινομούνταν σε «επικίνδυνες», «προληπτικές» και «ανταρτίνες», ενώ αντιμετώπιζαν αυστηρή επιτήρηση και συνθήκες εξαθλίωσης. Το 1949, ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός κατέγραψε 3.597 γυναίκες και 156 παιδιά στο στρατόπεδο. Οι περισσότερες ανήκαν σε αγροτικές οικογένειες, ενώ αρκετές βρίσκονταν εκεί απλώς λόγω της συγγενικής τους σχέσης με αντάρτες. Οι μαρτυρίες πρώην εξορίστων αναδεικνύουν τις δυσκολίες επιβίωσης, την αλληλεγγύη μεταξύ των γυναικών αλλά και τις εντάσεις μεταξύ πολιτικών κρατουμένων και των «προληπτικών».
Η υπογραφή της «δήλωσης μετανοίας» αποτελούσε βασικό μηχανισμό καταστολής. Οι γυναίκες που αρνούνταν να υπογράψουν αντιμετώπιζαν σκληρότερες συνθήκες και μεταφέρονταν συχνά στη Μακρόνησο. Πολλές υπέγραφαν υπό την πίεση της οικογένειας ή της Εκκλησίας, ενώ άλλες παρέμεναν αμετακίνητες στις πεποιθήσεις τους. Παρά τις αντιξοότητες, οι εξόριστες ανέπτυξαν μορφές αντίστασης, όπως εκπαιδευτικά προγράμματα και θεατρικές παραστάσεις.
Μετά την απελευθέρωση, οι γυναίκες δυσκολεύτηκαν να επανενταχθούν στην κοινωνία. Ο στιγματισμός, η δυσκολία εξεύρεσης εργασίας και η απαίτηση για «πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων» τις περιθωριοποίησαν. Ορισμένες προσπάθησαν να επανενταχθούν μέσω του γάμου, ενώ άλλες παρέμειναν κοινωνικά αποκλεισμένες. Οι μαρτυρίες τους φωτίζουν τις σιωπές που συνόδευσαν την εμπειρία τους, είτε λόγω του τραύματος είτε εξαιτίας της κοινωνικής καταπίεσης.
Η ιστορία των εξόριστων γυναικών στο Τρίκερι δεν είναι μόνο μια αφήγηση καταστολής, αλλά και αντίστασης. Αναδεικνύει τις έμφυλες διαστάσεις της πολιτικής βίας και συμβάλλει στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, προσφέροντας μια πολυφωνική προσέγγιση της περιόδου.
Οι «Προίκες» της Ιωάννας Γιαννακοπούλου
Η Ιωάννα Γιαννακοπούλου ανέφερε μεταξύ άλλων ότι το βιβλίο της διερευνά τη σημασία της προίκας, τόσο με την παραδοσιακή έννοια της περιουσίας που δινόταν στις γυναίκες μέχρι το 1983 για να παντρευτούν, όσο και με τη μεταφορική της διάσταση ως βαριάς κοινωνικής κληρονομιάς. Επισήμανε, ότι η προίκα δεν είναι μόνο τα υλικά αγαθά, αλλά και οι αντιλήψεις, οι ρόλοι και οι προσδοκίες που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά.
Η αφορμή για το βιβλίο προέκυψε από μια ομαδική έκθεση στο Λαογραφικό Μουσείο Αγγελική Χατζημιχάλη, όπου, αντί να συμμετάσχει με εικαστικό έργο, αποφάσισε να συλλέξει συνεντεύξεις γυναικών. Οι αφηγήσεις αυτές, αν και συνοδεύονταν από χιούμορ, αποκάλυπταν μια σκληρή πραγματικότητα. Μέσα από την απομαγνητοφώνηση, η συγγραφέας διαπίστωσε τη βαρβαρότητα των εμπειριών, καθώς πολλές γυναίκες είχαν υποστεί κοινωνικούς περιορισμούς, αναγκαστική διακοπή της εκπαίδευσής τους και σκληρή εργασία, θεωρώντας τα όλα φυσιολογικά.
Αν και οι ιστορίες φαίνονται μακρινές, παραμένουν επίκαιρες, καθώς οι ανισότητες και η έμφυλη βία εξακολουθούν να υφίστανται.
Το βιβλίο λειτουργεί ως υλικό για επανεξέταση του παρελθόντος και του παρόντος μέσα από φεμινιστική σκοπιά.
Ελένη Μανώλη – ertnews.gr
